Referat: "U schyłku średniowiecza: unia Polski z Litwą" [historia/gimnazjum]

Ostatnie wieki średniowiecza były bardzo istotne i znaczące dla dziejów Polski. Nowy rozdział w historii naszego państwa otworzyło porozumienie z Litwą, zwane unią polsko-litewską. Ponadto, zanim jeszcze zrodziła się  idea połączenia tych krajów, wygasła potężna dynastia Piastów. Zanim jednak opowiem o związku Polski z Litwą, wyjaśnię, jak doszło do tego, że tron po ostatnim królu z dynastii Piastów objął przedstawiciel panującej na Węgrzech dynastii Andegawenów.

Kazimierz III Wielki, ostatni Piast na tronie polskim, nie doczekał się męskiego potomka. Udało mu się jednak zapobiec sytuacji, w której Polska pozostałaby bez władcy. Na zjeździe w Wyszehradzie w 1339 roku zgodził się na ustępstwa na rzecz Węgier i zgodnie z ustaleniami, w wypadku jego bezpotomnej śmierci, władzę w Królestwie Polskim miał objąć jego siostrzeniec, Ludwik Andegaweński, z potężnej dynastii węgierskiej. Ustępstwa były ceną poparcia jego polityki zagranicznej przez dynastię Andegawenów i pomocy w rozwiązaniu sporu z Krzyżakami.

Kazimierz III Wielki zmarł 5 listopada 1370 roku. Zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami, tron po ostatnim władcy z dynastii Piastów objął Ludwik Andegaweński. W ten sposób między Polską a Węgrami zawiązała się unia personalna, gdyż oba kraje miały wspólnego władcę, ale poza tym zachowały odrębny system urzędów i instytucji państwowych. Polityka Ludwika Andegaweńskiego nie cieszyła się dużym poparciem. Władca nie troszczył się o panującą w Polsce sytuację gospodarczą i rzadko przebywał w Krakowie, ponieważ Węgry odgrywały w jego polityce rolę pierwszorzędną. Ponadto nowy władca Polski również nie doczekał się męskiego potomka, więc usilnie zabiegał o to, aby władzę objęła po nim córka. Polska szlachta przystała na tę propozycję w zamian za liczne przywileje, które król ogłosił w 1374 roku w Koszycach. Szlachta została zwolniona z budowy miast i mostów oraz obowiązku utrzymywania króla w czasie jego podróży po kraju. Król ogłosił także stały podatek (poradlne) i zobowiązał się nie nakładać innych opłat bez zgody szlachty.

Po śmierci Ludwika Andegaweńskiego unia personalna z Węgrami została zerwana, a w Polsce rozpoczął się dwuletni okres bezkrólewia. Po długich sporach ostatecznie królową Polski została Jadwiga Andegaweńska, koronowana 16 października 1384 roku.

Po koronacji zaczęto poszukiwać odpowiedniego kandydata na męża dla nowej władczyni. Była to jednocześnie okazja do pozyskania nowego, potężnego sojusznika. Wtedy właśnie zwrócono uwagę na państwo litewskie. Za jego twórcę uważano Mendoga, lecz to jego następca, Giedymin, stworzył potęgę kraju, powiększając jego terytorium niemal dziesięciokrotnie. Pozyskanie tak potężnego sojusznika było szansą na odzyskanie utraconych ziem oraz uchronienie Polski przed najazdami Krzyżaków. Propozycję objęcia tronu polskiego oraz zawarcia związku małżeńskiego z królową Jadwigą złożono wielkiemu księciu litewskiemu i wnukowi Giedymina, Władysławowi Jagielle. Jedyną przeszkodą była niechęć Jadwigi do małżeństwa ze znacznie starszym poganinem, lecz ostatecznie zdecydowała się go poślubić.

Dnia 14 sierpnia 1385 roku na zamku w Krewie zawarto między Polską a Litwą porozumienie, którego warunkami były chrystianizacja Litwy i chrzest Władysława Jagiełły, związek małżeński z Jadwigą oraz objęcie tronu polskiego przez litewskiego władcę, a przede wszystkim zobowiązanie Jagiełły do odzyskania ziem utraconych przez Polskę i przyłączenie Litwy do Królestwa Polskiego. Unia polsko-litewska była unią personalną, a więc oba kraje miały wspólnego władcę i zachowywały całkowitą odrębność.

Ślub Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły odbył się 13 lutego 1386 roku w Krakowie. Wydarzenie to zapoczątkowało w Polsce i Litwie panowanie nowej dynastii – Jagiellonów. Powstało wówczas silne, potężne państwo zajmujące znaczny obszar Europy.

Niestety, nie wszyscy popierali unię zawartą pomiędzy tymi państwami. Możnowładcy litewscy obawiali się uzależnienia od Polski. Przeciwko unii buntował się książę Witold, stryjeczny brat Jagiełły. Dodatkowo spory nasilały się w wyniku działań Krzyżaków, którzy chcieli rozbić polsko-litewski sojusz. W rezultacie w 1401 roku w Wilnie podpisano nowe porozumienie, określające zakres władzy księcia Witolda oraz kwestię dziedziczenia tronu. Rządy w Wielkim Księstwie Litewskim przekazano Witoldowi dożywotnio w zamian za wierność Polsce i udzielanie jej pomocy. W przypadku jego śmierci panowanie miał objąć Władysław Jagiełło lub jego następca.

Po zakończeniu wojny z zakonem krzyżackim, zawarto kolejną unię, tym razem w Horodle w 1413 roku. Na mocy aktów unijnych ustalono, że Litwa jest niezależnym państwem rządzonym przez księcia podległego królowi polskiemu. Podjęto decyzję o wspólnych zjazdach szlachty litewskiej i polskiej, ustanowiono urzędy wojewodów i kasztelanów, a 47 najbardziej znaczącym rodom litewskim nadano polskie herby.

Uważam, że unia polsko-litewska niosła ze sobą wiele korzyści, jak i zagrożeń. Nie ulega jednak wątpliwości, że odegrała bardzo ważną rolę w dziejach państwa polskiego, a nawet Europy.