W XVIII wieku Francja była jedną z
największych potęg w Europie. Jej gospodarka oraz sytuacja wewnętrzna były
doskonale ustabilizowane. Francja posiadała potężną armię i flotę, dzięki
którym mogła prowadzić politykę kolonialną i angażować się w spory militarne, a
francuskie metropolie stały się tętniącymi życiem centrami przemysłu, handlu,
kultury, nauki, rozrywki i turystyki.
W drugiej połowie XVIII wieku to potężne,
wspaniale prosperujące państwo zaczęło borykać się z kryzysem
ekonomiczno-gospodarczym i chylić się ku upadkowi. Przyczyną trudnej sytuacji w
kraju były: przepych i kosztowność życia dworskiego, angażowanie się w liczne
wojny w Europie, prowadzenie nie zawsze skutecznej polityki kolonialnej,
zaciąganie pożyczek na pomoc amerykańskim koloniom walczącym o niepodległość,
afery finansowo-korupcyjne i fałszowanie waluty, a także liczne klęski
żywiołowe – susze, gwałtowne burze i gradobicia, powodujące zniszczenie upraw
i w rezultacie powszechny głód. Ponadto, ludność Francji była
niezadowolona z absolutnych rządów Ludwika XVI, który nie potrafił skutecznie
poradzić sobie z kryzysem i chciał nałożyć nowe obciążenia finansowe. Państwo
wymagało wówczas natychmiastowych reform, które nie mogły być przeprowadzone
bez zmiany społecznego i politycznego ustroju.
Istotnych zmian wymagała niekorzystna
struktura społeczeństwa francuskiego. Zgodnie z zasadami feudalizmu dzieliło
się ono na trzy stany.
Pierwszy stan stanowiło duchowieństwo. Kler,
jako najwyższa grupa społeczna, był zwolniony z obowiązku płacenia podatków, a
ponadto utrzymywał się z jałmużny i pobierał dziesięcinę z ziem
państwowych. Duchowieństwo w ówczesnej Francji liczyło ok. 130 tys. osób.
Drugi stan – szlachta – również cieszył
się licznymi przywilejami. Szlachta była zwolniona z płacenia podatków, nie
podlegała niższym sądom i była zwolniona z hańbiących kar, posiadała monopol na
wyższe stanowiska kościelne, urzędnicze i wojskowe, a ponadto posiadała liczne
przywileje honorowe – noszenie szpady oraz pierwszeństwo nad mieszczanami w miejscach
publicznych. Szlachta dzieliła się ze względu na zamożność i pochodzenie
na arystokrację, szlachtę średnią (prowincjonalną), szlachtę biedną i szlachtę
urzędniczą. W XVIII wieku stan ten liczył ok. 200 tys. osób.
Najliczniejszą grupę społeczeństwa francuskiego
– około 27 mln, czyli 98% całej ludności – stanowił stan trzeci. Stan ten, w
przeciwieństwie do duchowieństwa i szlachty, nie miał praktycznie żadnych
praw, a ponadto był obciążony wszystkimi opłatami, podatkami i obowiązkiem
bezpłatnej pracy. W skład stanu trzeciego wchodziło 6 grup: burżuazja (do
której zaliczano właścicieli fabryk, hut i manufaktur, malarzy, rzeźbiarzy,
pisarzy, naukowców, publicystów i dziennikarzy), drobnomieszczaństwo (czyli
piekarze, murarze, szewcy, cukiernicy), proletariat (najtańsza siła robocza),
chłopi wolni (posiadający własne ziemie), chłopi folwarczni (pracujących w
wielkich posiadłościach ziemskich) oraz biedne chłopstwo (żebracy i chłopi
zatrudniani do najgorszych prac, przeważnie sezonowych). To właśnie stan trzeci
był najbardziej niezadowolony z sytuacji panującej w kraju. Ponosił on ogromne
koszty realizacji polityki królewskiego dworu, a nie miał niemalże żadnych
praw.
Idealną okazją do podjęcia gruntownych
zmian w państwie i poprawienia losu stanu trzeciego było zwołanie przez Ludwika
XVI pierwszego od 175 lat posiedzenia Stanów Generalnych, w którym mieli wziąć
udział przedstawiciele wszystkich trzech stanów. Obrady rozpoczęły się 5 maja
1789 roku w Wersalu. Ludwik XVI planował uchwalić nowe podatki, a także
przedstawić swoje własne pomysły na odbudowanie państwa. Stan trzeci miał 600
deputowanych, natomiast szlachta i duchowieństwo mieli po 300 przedstawicieli.
Przewaga stanu trzeciego była jednak iluzoryczna, gdyż dwa uprzywilejowane
stany odrzucały każdą propozycję trzeciego. Dodatkowo przedstawiciele stanu
trzeciego byli wyraźnie lekceważeni przez króla Ludwika XVI i musieli obradować
w innej Sali niż pozostali. Wobec tego deputowani stanu trzeciego oświadczyli,
iż „stanowiąc ogromną większość całego narodu” sami uznają się za jedyne jego
przedstawicielstwo pod nazwą Zgromadzenie Narodowe.
Reagując na ten przejaw nieposłuszeństwa,
Ludwik XVI pod pozorem remontu kazał zamknąć salę obrad. Nie powstrzymało to
przedstawicieli stanu trzeciego przed dalszymi działaniami. Wkrótce do
Zgromadzenia Narodowego zaczęli przyłączać się przedstawiciele szlachty i
duchowieństwa. Członkowie Zgromadzenia zebrali się na sali do gry w piłkę i
złożyli uroczystą przysięgę, że nie rozejdą się, dopóki nie uchwalą
konstytucji. 9 lipca 1789 roku Zgromadzenie Narodowe ogłosiło się Zgromadzeniem
Konstytucyjnym, zwanym potocznie Konstytuantą.
Król Ludwik XVI pozornie zgodził się na
przemianowanie Zgromadzenia Narodowego w Konstytuantę. W rzeczywistości jednak
planował zastraszyć zgromadzonych, w zanadrzu szykując 20-tysięczne wojsko
mające rozprawić się z obradującymi oraz działa znajdujące się w Bastylii –
twierdzy paryskiej, która od XVII wieku była więzieniem. Wieści o planach
króla skłoniły lud francuski do wystąpienia na ulice Paryża. 14 lipca 1789 roku
uzbrojony lud Francji zaatakował Bastylię – symbol ucisku i więzienie dla wielu
przeciwników Ludwika XVI. Po wywiązaniu się regularnej bitwy, buntownicy
zwyciężyli, a Bastylia została zdobyta i zburzona. Szturm na słynne więzienie,
będące symbolem absolutnych rządów dynastii Burbonów, uznaje się za początek
rewolucji, która przeszła do historii pod nazwą Wielka Rewolucja Francuska.
Dzień 14 lipca jest do dziś we Francji hucznie obchodzonym świętem narodowym.
Na przełomie lipca i sierpnia chłopi
zaczęli atakować dwory i klasztory oraz palić księgi i niszczyć archiwa
dokumentujące ich obciążenia wobec dworów. Bunt ten, nazywany Wielką Trwogą,
przyczynił się do wprowadzenia istotnych zmian w kraju. W nocy z 4 na 5
sierpnia podjęto decyzję o zniesieniu szlacheckich przywilejów. Zlikwidowano
obciążenia chłopskie, zrezygnowano z dziesięciny na rzecz duchowieństwa,
obalono niektóre przywileje miast i prowincji, wprowadzono jednolity ustrój
wewnętrzny i równość wszystkich wobec prawa. Zaczęto także opracowywać
konstytucję. 26 sierpnia 1789 roku uchwalono jej akt wstępny: „Deklarację praw
człowieka i obywatela”. W jej treści można było wyodrębnić dwie podstawowe
grupy zagadnień: zasady organizacji państwa oraz wolności i prawa obywatelskie,
a wśród nich wolność słowa i wyznania, prawo własności, bezpieczeństwo,
nietykalność osobista, równość wobec prawa i sądu oraz opór przeciwko wszelkim
formom ucisku.
3 września 1791 roku została uchwalona
konstytucja. Dzięki niej władza przestała być skupiona jedynie w rękach
monarchy. Na mocy konstytucji we Francji zaczął obowiązywać trójpodział władzy
– władzę ustawodawczą przekazano Zgromadzeniu Prawodawczemu, władzę wykonawczą
powierzono królowi, wyodrębniono również władzę sądowniczą. Po wejściu w życie
konstytucji Francja przekształciła się w monarchię konstytucyjną – formę władzy
w państwie, gdzie jej zakres określony jest w konstytucji. Odtąd
najważniejszymi zasadami stały się wolność, równość i braterstwo.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz