Wybrane
teksty kultury:
- Rembrandt – „Ucieczka do Egiptu” (obraz)
- Peter Bruegel – „Pejzaż z upadkiem Ikara” (obraz)
- Krzysztof Kamil Baczyński – „***[Niebo złote ci otworzę…]” (wiersz)
- Dorota Terakowska – „Poczwarka” (powieść)
Mianem ucieczki określa się najczęściej wszelkie
działania mające na celu uniknięcie niebezpieczeństwa lub kary. Ucieczka to
również szereg zachowań, których celem jest zapomnienie o trudnościach,
zmartwieniach. Zwykle kojarzy się z tchórzostwem, słabością, unikaniem
odpowiedzialności, brakiem odwagi i umiejętności radzenia sobie z problemami.
Uciekają ci, którzy się boją, którzy nie potrafią stawić czoła
niebezpieczeństwom i przeciwnościom losu. Ale nie tylko strach i tchórzostwo są
powodem ucieczki. Może ona oznaczać pragnienie wolności i zmian, chęć oderwania
się od brutalnej, okrutnej rzeczywistości.
Od najdawniejszych czasów motyw ten
występuje w literaturze, muzyce, sztuce i filmie. Wybitni twórcy w swoich
dziełach zwracają uwagę na różne aspekty ucieczki, powody, dla których
bohaterowie ją podejmują, jej wpływ na ich dalsze losy. Inspiracją dla artystów
niejednokrotnie była Biblia. To właśnie w Piśmie Świętym możemy przeczytać o
najbardziej znanej ucieczce w dziejach – ucieczce Maryi, Józefa i małego Jezusa
do Egiptu. Święta Rodzina podjęła ją, by ochronić Chrystusa przed wiszącą nad
Nim groźbą śmierci. Moim zdaniem, najpiękniejszym dziełem podejmującym motyw
ucieczki Jezusa, Maryi i Józefa jest obraz Rembrandta pt. „Ucieczka do Egiptu”.
Wizja artysty jest dla mnie niezwykle zaskakująca. Wedle ówczesnej tradycji to
mężczyzna podróżował na ośle, a za nim szła kobieta z dzieckiem. Nie dość, że
na obrazie Józef idzie piechotą i prowadzi osła, to na dodatek jest boso.
Myślę, że Rembrandt chciał w ten sposób podkreślić, jak wielkim szacunkiem
darzył on Maryję, Jezusa oraz Boga. Moją uwagę zwróciło także operowanie
światłem i cieniem przez malarza. Uważam, że zakres i kąt padania światła nie
są przypadkowe. Przypuszczam, że Rembrandt chciał pokazać, że to Pan Bóg zsyła
na Świętą Rodzinę tajemniczą jasność i dba o to, by nie zbłądziła w
ciemnościach, nie została dostrzeżona przez pościg. W mojej wypowiedzi
postanowiłam odwołać się do dzieła „Ucieczka do Egiptu”, gdyż wzbudza on we
mnie silne emocje i przeżycia. Z jednej strony budzi moje współczucie i lęk
wynikający z wiszącej nad Chrystusem groźby śmierci, a jednocześnie spokój i
poczucie bezpieczeństwa wywołane świadomością, że Bóg jest z Nimi i nie pozwoli,
by stała im się krzywda.
Ucieczka to motyw, który występuje nie
tylko w wierzeniach chrześcijańskich. Malarzy, rzeźbiarzy, poetów i pisarzy
inspirowała również grecka mitologia, z której pochodzi opis jednej z najsłynniejszych
ucieczek oraz jej tragicznych konsekwencji. Mam na myśli mit o Dedalu i jego synu Ikarze.
Powodem ucieczki mitycznych bohaterów była tęsknota za ich ojczyzną – Atenami,
do których nie mogli powrócić ze względu na zakaz króla Krety, Minosa. W takiej
sytuacji Dedal obmyślił plan. Postanowił wraz z Ikarem opuścić wyspę,
wykorzystując skrzydła wykonane z piór i wosku. Podczas ucieczki doszło jednak
do tragedii – syn Dedala utonął w morzu, gdyż podleciał zbyt blisko słońca i
wosk tworzący wraz z piórami skrzydła się roztopił. Tragedia Ikara
zainspirowała holenderskiego malarza Petera Bruegela do stworzenia dzieła „Pejzaż
z upadkiem Ikara”. Uważam, że jego obraz stanowi dość oryginalne ujęcie znanego
mitu. Artysta nie wyeksponował ucieczki i upadku młodego marzyciela. Wręcz
przeciwnie – w pierwszej chwili trudno jest dostrzec ledwo wystającą z wody
sylwetkę i kilka piór unoszących się na powierzchni wody. Kluczową rolę na
obrazie odgrywają zwykli ludzie – pasterz ze stadem owiec, rolnik orzący pole,
rybak zarzucający sieci. Moim zdaniem, Peter Bruegel chciał w ten sposób
pokazać, że tragedia Ikara nie zachwiała rytmu toczącego się życia, że jego
śmierć tak naprawdę niczego nie zmienia.
Ucieczka to nie tylko oznaka tchórzostwa
i słabości. Bywa ona również wybawieniem i ocaleniem przed okrutną
rzeczywistością. Krzysztof Kamil Baczyński w swoim wierszu „***[Niebo złote ci
otworzę…]” wyraża chęć ucieczki od koszmaru wojny. Twierdzi, że sposobem na nią
jest miłość. Poeta próbuje przekształcić wojenną rzeczywistość poprzez
przychylenie nieba swej ukochanej, kreuje piękny, baśniowy, arkadyjski świat, w
którym chce się z nią znaleźć. Próba ucieczki kochanków przed koszmarem
codzienności nie może jednak zakończyć się powodzeniem, gdyż wywołane wojenną rzeczywistością
cierpienie jest zbyt przytłaczające. Przepełniony smutkiem i nostalgią wiersz
Baczyńskiego jest dla mnie niezwykle wzruszający i przejmujący. Ukazuje on, że
ucieczka, chociaż jest jedynym wyjściem z sytuacji, nie jest możliwa ze względu
na trwały ślad w psychice, który pozostawiły traumatyczne przeżycia.
Moje rozważania dotyczące ucieczki
pozwolę sobie zakończyć odwołaniem do jednej z moich ulubionych powieści – „Poczwarki”
Doroty Terakowskiej. Główna bohaterka książki to Marysia – dziewczynka z
zespołem Downa. Jej pojawienie się burzy harmonię domowego ogniska i sprawia,
że idealny świat jej rodziców ulega gwałtownej zmianie. Matka Marysi, Ewa, nie
odrzuca chorego dziecka i podejmuje się opieki, chociaż początki były dla niej
niezwykle trudne. Natomiast ojciec dziewczynki, Adam, nie potrafi jej
zaakceptować. Wybiera ucieczkę w swój wewnętrzny świat: unika córki, rzuca się
w wir pracy, a po powrocie do domu zamyka się w gabinecie i udaje, że Marysia
nie istnieje. Zdaję sobie sprawę z tego, że ojciec nie mógł odnaleźć się w
nowej sytuacji, ale to nie usprawiedliwia jego zachowania. Uważam, że brak
okazywania uczuć córce i wspierania żony świadczy o jego egoizmie i braku
wrażliwości.
Przyznaję, że jeszcze wiele dzieł w pełni
zasługuje na to, by o nich wspomnieć. Sądzę jednak, że wybrane przeze mnie
przykłady najlepiej ukazują różnorodność powodów, dla których podejmuje się
decyzję o ucieczce, a także skutki i konsekwencje, które są jej następstwem.
Podsumowując moje rozważania pragnę zwrócić uwagę na to, że ucieczka być może
nie zawsze stanowi powód do dumy i zadowolenia, ale często jest ostatnią deską
ratunku, wybawieniem i ocaleniem.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz