W kulturze średniowiecza funkcjonowały
pewne wzorce osobowe, uważane za ideały godne naśladowania. Wśród nich jednym z
najważniejszych był święty – asceta. Według średniowiecznego światopoglądu
idealnym świętym był człowiek, który wyrzekał się ziemskich, doczesnych
przyjemności, służył Bogu umartwianiem się, świadomie decydował się na życie w
bólu, cierpieniu, ubóstwie, wstrzemięźliwości. Żywot ascety był związany z
wieloma wyrzeczeniami i nierzadko osoba, która wybierała tę drogę, musiała
zapłacić bardzo wysoką cenę za swą decyzję.
Uosobieniem średniowiecznego ideału
świętego - ascety był św. Aleksy, syn bogatych i pobożnych mieszkańców Rzymu,
Eufamijana oraz Aglijas. Aleksy od najmłodszych lat czuł powołanie do służenia
Stwórcy. Kiedy dorósł, poślubił królewską córkę Famijanę. Jednakże w noc
poślubną oświadczył swej żonie, że zwraca jej pierścień małżeński i uwalnia ją
od przysięgi. Aleksy opuścił swój rodzinny dom, dobrowolnie pozbawił się prawa
do posiadania i dziedziczenia majątku i udał się w nieznane. Złoto i srebro,
które zabrał z domu, rozdał biednym, a sam postanowił żyć z jałmużny,
całkowicie poświęcając się Bogu. Syn Eufamijana nie przyznawał się do swego
arystokratycznego pochodzenia. Całe dnie spędzał w pobliżu kościoła, modlił
się, wychwalając Stwórcę i prosząc Go o zmiłowanie za grzechy. Cierpiał z powodu
głodu i mrozu, ponieważ nie czuł się wystarczająco godnym, by móc przekroczyć
próg świątyni. Jego niezwykła pokora i skromność wyjednały mu wstawiennictwo
Matki Bożej. Unikając rozgłosu i sławy świętego, jakiej przysporzył mu cud z
Matką Boską, wrócił do Rzymu i zamieszkał w niszy pod schodami rodzinnego domu,
nierozpoznany przez nikogo. Przez 16 lat cierpliwie i z pokorą znosił biedę,
cierpienie, upokorzenia. W chwili śmierci Aleksego w mieście zaczęły
rozbrzmiewać wszystkie dzwony, a jego ciało zaczęło wydzielać cudowną,
uzdrawiającą woń. O jego dziejach dowiedziano się z listu, który spoczywał w
jego zaciśniętej dłoni do czasu, aż wyciągnęła go Famijana.
Żywot świętego Aleksego z perspektywy
jego wiernej żony oraz przeżycia kobiety związane z odejściem męża opisuje
Kazimiera Iłłakowiczówna w wierszu „Opowieść małżonki świętego Aleksego”. W
utworze wypowiada się Famijana, natomiast adresatem jej wypowiedzi jest sam
Aleksy. Dwie pierwsze strofy mówią o bólu, cierpieniu i ponad trzydziestoletnim
oczekiwaniu na męża. Famijana, mimo iż została skazana przez ukochanego na
osamotnienie, cierpliwie na niego czeka, pozostaje mu wierna i konsekwentnie
odrzuca wszystkich zalotników, a symbolami jej oddania są pozostawione
pamiątki: purpurowy płaszcz i pas. Kobieta nie traci nadziei, że odnajdzie
męża, jednakże wszelkie podejmowane przez nią działania okazują się
nieskuteczne – zawodzą słudzy, wróżbici, wypatrywanie znaków na niebie i
modlitwy. Gdy Famijana dowiaduje się, że jej ukochany wybrał żywot ascety i
opuścił kochającą żonę, rodzinny dom oraz dostatnie życie, by służyć Bogu i
podążać drogą pełną bólu i wyrzeczeń, kobieta nie kryje żalu, rozgoryczenia i
niezrozumienia dla jego decyzji. W kolejnych strofach wiersza żona opowiada o
wydarzeniach, których jest naocznym świadkiem. Po dwudziestu latach od ucieczki
Aleksego, u bram posiadłości zamieszkuje ubogi włóczęga, cierpiący biedę,
żywiący się jedynie resztkami ze stołu, sypiający na twardej desce, cierpliwie
znoszący drwiny, obelgi i upokorzenia, gdyż jego celem jest doskonalenie swego
życia duchowego i osiągnięcie wiecznego szczęścia poprzez ascezę. Famijana nie
rozpoznaje w żebraku ukochanego męża. Gdy ów włóczęga umiera, w mieście mają
miejsce cudowne, nieprawdopodobne zdarzenia: rozbrzmiewają wszystkie dzwony w
Rzymie, miasto niczym pożar ogarnia światłość, panuje chaos i zamieszanie, wielkim
pochodem ruszają procesje z papieżem i cesarzem na czele, zewsząd dobiegają
krzyki, śpiewy, modlitwy, odgłosy bębnów i mieczy uderzających o kolczugi. Tłum
dociera do bram rodzinnego domu Aleksego. Wraz z rodzicami ascety i jego żoną gromadzi
się wokół zmarłego żebraka, nad którego ciałem unoszą się postaci aniołów.
Nagle zgromadzeni dostrzegają list ukryty w zaciśniętej dłoni włóczęgi. Każdy
próbuje wyjąć go z ręki mężczyzny, zarówno papież, jak i cesarz czy sam Eufamijan,
jednakże udaje się to dopiero żonie Aleksego, gdyż jest w stanie usłyszeć
wzywający ją głos ukochanego. W umęczonym żebraku rozpoznaje swojego męża. Na
znak miłości, uwielbienia i szacunku całuje jego ręce i oczy, wielokrotnie
czyta list Aleksego i wypowiada jego imię. Słowami „Jako rybak mądry wyszedłeś
wczesnym rankiem z siecią na połów…” porównuje męża do rybaka powracającego w
chwale aniołów. Papież, cesarz i pobożny lud oddają Aleksemu cześć, sławią jego
imię i składają mu pokłony. Jednakże reakcja Famijany jest zaskakująca i pełna
sprzeczności – z jednej strony daje ona wyraz swej miłości i głębokiego
uczucia, lecz jednocześnie wyraża żal, rozgoryczenie, ból i niepogodzenie się z
losem, którego symbolem jest rozdarte, ciężkie jak ołów serce.
Utwór Kazimiery Iłłakowiczównej pokazuje,
jak wysoką cenę musiał zapłacić Aleksy za osiągnięcie celu swojej życiowej
wędrówki – zbawienia, wiecznego szczęścia i świętości. Wyrzekł się wszelkich
dóbr materialnych i wartości doczesnych, swój dobytek oddał ubogim, by samemu
utrzymywać się z jałmużny. Opuścił żonę, ojca, matkę, swój rodzinny dom.
Świadomie wybrał żywot ascety, umartwiał się w imię wiary i służył Bogu z
pokorą i skromnością. Cierpliwie znosił poniżenia, obelgi, upokorzenia, a swoje
udręki ofiarował Stwórcy. W ten sposób wyrażał swą miłość, wdzięczność,
pobożność i starał się zasłużyć na życie wieczne. Jednakże jego wybór oznaczał
także cierpienie bliskich mu osób, zwłaszcza małżonki Famijany – opuszczonej,
osamotnionej, pogrążonej w smutku i żalu po jego odejściu. Nie tylko Aleksy
musiał ponieść konsekwencje swej decyzji, ale także ci, których najbardziej
kochał.
Historia świętego Aleksego opisana w
średniowiecznej legendzie hagiograficznej oraz utworze Kazimiery
Iłłakowiczównej pokazuje, że cena świętości i życia wiecznego jest bardzo
wysoka. Żywot ascety wybrany przez świętego Aleksego zapewnił mu zbawienie,
jednakże doprowadził do tragedii bliskich mu osób. Wiersz „Opowieść małżonki
świętego Aleksego” uświadamia nam, że podejmowane przez nas decyzje mają wpływ
zarówno na nasze życie, jak i życie naszych bliskich.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz